Hangboekjes en overige hangverpakkingen
Vanaf circa 1995 worden postzegels en aanverwante artikelen ook wel geleverd in speciale verpakkingen die - voorzien van een hangoog - bij de verkooppunten mooi en handig in het schap kunnen worden gepresenteerd.
Enkele jaren na de eerste verschijningen begonnen filatelisten in toenemende mate belangstelling te koesteren voor dit soort producten en ontstond er een geheel nieuw verzamelgebied, dat met name door leden van de vereniging Postaumaat uitgebreid werd bestudeerd en beschreven. Het meest bijzondere hieraan was wel dat het feitelijk niet draaide om de inhoud - meestal postzegels - maar om de verpakking!
Tussen 1995 en 1998 waren dit rode kartonnen hoesjes met een open venster aan de voorzijde. De producten -een velletje postzegels bijvoorbeeld- konden dan langs de open bovenzijde naar binnen worden geschoven. Deze eerste hangverpakkingen worden wel "hangzakjes" genoemd. Omdat in deze eerste jaren nog erg weinig belangstelling bestond voor het verzamelen van de verpakkingen, en ze in veel gevallen ook niet overal verkrijgbaar waren, zijn er weinig bewaard gebleven. Op een aantal uitzonderingen na zijn de hangzakjes dan ook schaars tot uiterst zeldzaam.
Vanaf eind 1998 kwam er een ander soort verpakking. Het betroffen veelal bont bedrukte kartonnen schapkaarten, in drie delen gevouwen, waarbij de buitenste delen aan elkaar geplakt waren met een plakstrip of twee druppeltjes lijm. In het middelste deel werden dan één of meerdere uitneembare velletjes postzegels of andere artikelen geplakt. In tegenstelling tot bij de hangzakjes zijn de zegels in hangboekjes niet zichtbaar, tenzij men vanaf de zijkant door de kier naar binnen gluurt. Deze verpakkingen staan bekend onder de term "hangboekjes", of "Casparie hangboekjes" (naar de drukkerij die ze vervaardigde).
Eind 2001 kwam een einde aan de productie van Casparie hangboekjes, die zeer uitgebreid door filatelisten werden bestudeerd. Zo zijn er door PTT Post 40 verschillende Casparie hangboekjes met gelegenheids- /frankeerzegels uitgegeven, maar zijn er in totaal bijna 600 varianten gedocumenteerd.
Vanaf 2002 werden de gewone frankeerzegels, bedoeld voor de consument, niet meer in speciale hangverpakkingen aangeboden, maar veeleer geïntegreerd in velletjes die zelf waren voorzien van een hangoog. Enkele andere producten werden nog wel in hangverpakkingen verkocht, en in verschillende verschijningsvormen. Het gaat dan bijvoorbeeld om een eenmaal gevouwen schapblad (kalendermodel) waarin een blokje uitscheurbare pakketzegels gelijmd is; of een plastic hoesje voorzien van een hersluitbare flap waarin een losse schapkaart en zegels gestoken zijn (aangetekend, garantiepost); of een compleet dichtgesealed pakketje met een losse schapkaart en postwaardestukken erin (briefkaarten, prioritybladen). Hoewel deze technisch gezien geen echte hangboekjes meer zijn, wordt deze term nog steeds wel overkoepelend gebezigd voor hangverpakkingen, welke als opvolgers van de Casparie hangboekjes kunnen worden beschouwd. Dat geldt dus niet voor geheel nieuwe producten zoals de postboxen, die ik nog nooit iemand een hangboekje heb horen noemen.
Het verzamelgebied van de hangverpakkingen kan als specialisme worden beschouwd binnen het terrein der schapverpakkingen, waartoe soms ook verpakkingen zonder hangoog worden gerekend. Zo is er bv. al sinds 2002 een speciale verpakkingseenheid met drie velletjes decemberzegels, en zijn er tientallen verschillende producten verschenen in de vorm van cellofaanzakjes gevuld met postzegels en extra's zoals wens- en antwoordkaarten, meestal uitgegeven in samenwerking met een business partner of goed doel.
In 2007 is door dhr. H.H.R. van Hamel zeer diepgaand over schapverpakkingen gepubliceerd, inclusief de hangverpakkingen. Er is hieraan medewerking verleend door verscheidene toonaangevende filatelisten. Momenteel is deze publicatie niet meer leverbaar, maar er was steeds sprake van een op handen zijnde heruitgave van zijn hand. Naar verluidt heeft de heer Van Hamel hier nog tot omstreeks 2014 aan gewerkt, waarna de documenten in bewerking werden overgedragen aan een nieuwe eigenaar. Het is anno 2022 echter nog afwachten of, en zo ja wanneer de heruitgave alsnog gerealiseerd zal worden.
De hangboekjes worden door hem in voornoemde publicatie als volgt naar type inhoud gecatalogiseerd (met daarachter de periode van verschijnen):
-
Postzegels
-
Aangetekend zegels
-
GarantiePost zegels
-
Overnight Prepaid zegels
-
Europakketzegels
-
Pakketzegels
-
Brief- en Adreswijzigingskaarten
-
Prioritybladen
1998 - 2001
2000 - 2021
2003 - 2010
2000 - 2014
1998 - 2001
1996 - 2021
1996 - heden
1996 - 2007
overzicht (Update 17-1-'22: Verbeterde afbeeldingen geplaatst)
overzicht (Update 20-2-'22: Totaaloverzicht toegevoegd)
overzicht (Update 16-9-'23: Laatste afbeeldingen toegevoegd)
overzicht (Update 15-10'23: Pagina afgemaakt - nog nakijken)
overzicht (Update 13-4-'24: Verschillende aanvullingen en een correctie)
Van enkele categorieën hangboekjes staan overzichten met afbeeldingen elders op deze website.
Voor meer filatelistische diepgang, en tevens kostelijk leesmateriaal op dit gebied, verwijs ik graag naar een artikel van Rein Bakhuizen van den Brink uit 2001, dat hier online beschikbaar is (opgemerkt wordt dat deze site door sommige browsers als onveilig beschouwd wordt en dan alleen toegankelijk is met de juiste browserinstellingen).
Overige hangverpakkingen (mailers en doosjes)
Een bijzonder soort hangboekje is het "geïntegreerde hangboekje", ook wel "mailer" genoemd. Deze grootverpakkingen met postzegels, bedoeld voor de klein-zakelijke markt en voor bijzondere gelegenheden als geboorte, huwelijk en rouw, werden voor het eerst uitgegeven in 1999, ongeveer een jaar na introductie van de Casparie hangboekjes, en ze zijn er nog steeds. Ook bij mailers is sprake van een gevouwen schapblad, waarin echter aan de binnenzijde een stickervel met zelfklevende postzegels is geïntegreerd; anders dus dan bij de Casparie hangboekjes waarin een regulier velletje geplakt werd met twee druppeltjes lijm. Er zijn inmiddels zo'n 75 hoofdnummers binnen het verzamelgebied van de mailers en een overzicht treft u elders aan op deze website. overzicht mailers (verbeterde afbeeldingen en geactualiseerd 6-2-´22)
En als we dan toch de verschillende verzamelgebieden binnen de hangverpakkingen benoemen, dan mogen de "hangdoosjes" niet onvermeld blijven. De hangdoosjes, bedoeld voor de zakelijke markt, bevatten doorgaans een rol met 50, 100 of 200 postzegels. Vanaf circa 1999 (enkele jaren na introductie) werden de doosjes met hangoog uitgerust. In de jaren 2000 t/m 2002 werden ook rollen met 100 decemberpostzegels in hangdoosjes geleverd. Het product met zegels op rol bestaat nog steeds, al is de verschijningsvorm wel wat veranderd. Inmiddels zijn tientallen hoofdnummers bekend.
Over deze website
Deze website is mede samengesteld om meer aandacht te geven aan het verzamelgebied van hangverpakkingen met Postale inhoud, zoals postzegels en postwaardestukken. Ik had gemerkt dat de beschikbare publicaties over dit onderwerp ofwel ontzettend summier waren, ofwel erg specialistisch. En bovendien soms slecht toegankelijk. Deze website zal misschien als tussenvorm iets kunnen toevoegen; voor de belangstellende, maar ook voor de al iets gevorderde beginner.
Maar feitelijk pretendeert deze website eigenlijk niets. Het woord filatelie is hierop al helemaal niet van toepassing. Ik realiseer me dat ik feitelijk marketingproducten verzamel, waarbij het bestuderen van de inhoud vaak bijzaak is. Het is een hobbyproject, gestart rond 2013, en voor de samensteller vooral een leuk en ontspannend tijdverdrijf. De website is in ontwikkeling en zal hopelijk in de toekomst nog kunnen verbeteren en uitbreiden. Met name uitbreiding met de hangzakjes zou misschien mooi zijn - iets dat ook naar voren komt uit ontvangen reacties. Soms ligt het werk overigens jaren stil, en dan is er toch weer ineens veel enthousiasme. De huidige inhoud is mede tot stand gekomen dankzij suggesties en bijdragen van medeliefhebbers, en er is soms geput uit inspirerende verslagen en kennis van pioniers op dit gebied. Deze bijdragen blijven uiteraard welkom, evenals opmerkingen en correcties wanneer u een onzorgvuldigheid of omissie heeft ontdekt, of wanneer u zich op enigerlei wijze tekort voelt gedaan door iets wat hier geschreven of geplaatst is. Kortom, inhoudelijke reacties en bijdragen zijn welkom; u kunt hiervoor het contactformulier gebruiken. Op sommige plaatsen ontbreken nog afbeeldingen, en het is natuurlijk altijd mooi als iemand bereid zou zijn die hier te willen delen, desgewenst onder bronvermelding.
Aan de mobiele versie van deze website wordt weinig aandacht besteed; de inhoud leent zich wellicht ook niet voor het bekijken op een telefoon.
Nummering
Op deze website wordt gebruik gemaakt van referentienummers, zoals in gebruik voor de eigen verzameladministratie. Bij de aanduiding van hoofdrubrieken wordt daarbij grotendeels het lettersysteem gevolgd van voornoemde Schapverpakkingencatalogus uit 2007. Zo verwijst b.v. "HBPZ" naar "HangBoekje PakketZegel". Echter is ervoor gekozen om niet alle bekende sub-nummers hieruit over te nemen. Niet aan de orde komen bijvoorbeeld sommige niet in het oog springende druktechnische variaties, zoals het gebruikte rastertype bij de kaftbedrukking van hangboekjes. Ook staat het bij de hangzakjes lang niet altijd vast, dat een variant ook daadwerkelijk in omloop is geweest. Van sommige zijn geen exemplaren in verzamelingen bekend en werd de uitgifte alleen maar aangenomen. Verder zijn er proefdrukken in omloop, en wordt vermoed dat de eerste hangzakjes dienst deden als presentatiemateriaal, waarmee ze feitelijk geen postaal product (bestemd voor verkoop) zouden zijn. Van veel van deze vroegste hangzakjes zijn naar verluidt slechts één of enkele exemplaren bekend in verzamelingen; en die zouden daarin soms niet zijn terechtgekomen dankzij het meesterlijke speurwerk van een oplettende filatelist tijdens een bevlogen ronde langs de postkantoren, maar dankzij verregaande contacten van verzamelaars met medewerkers van de Post- c.q. Collect Club-stand op de grote filateliebeurzen. Zodoende is het, zonder aanvullend brononderzoek, nauwelijks vast te stellen of een (elders) gedocumenteerd en uiterst zeldzaam hangzakje nu een echt postaal product is, of dat het proefdruk- of reclamemateriaal betreft, dat pas later tevoorschijn kwam na een interne opruimactie bij de PTT, en dat vervolgens werd geschonken aan het Museum voor Communicatie in Den Haag, of gegund werd aan enkele leden van verenigingen die goede banden hadden met Post-medewerkers. Het gaat voor mijn doeleinden daarom ook te ver om, gezien alle onzekerheden, al die variaties hier te benoemen, of te beogen deze te verzamelen. Uitgangspunt is het Postale Product, waarbij het criterium is dat een product beschikbaar moet zijn geweest voor verkoop aan de beoogde eindconsument. Al het andere beschouw ik als leuke curiosa, zoals bijvoorbeeld ook de aan verzamelaars gegunde ongebruikte schapkaarten van de Casparie hangboekjes dat zijn, of zoals oud foldermateriaal dat is.
Omdat dus weliswaar veelal dezelfde hoofdrubricering en -nummering wordt aangehouden als in de schapverpakkingencatalogus, maar daarbij niet alle sub-nummers worden vermeld, is gekozen voor een eigen sub-nummeringssysteem, dat derhalve dient af te wijken van voornoemde catalogus, teneinde verwarring te voorkomen. Zodoende worden varianten hier aangeduid met een cijfer (b.v. HBPA-5.1, 5.2 etc. ), daar waar voornoemde catalogus kleine letters gebruikt (b.v. HBPA-5a, 5b etc). Hiermee wordt hopelijk voorkomen, dat de indruk zou worden gewekt, dat de (sub-)nummering op deze website correspondeert met die in de veel specialistischer schapverpakkingen catalogus uit 2007.
